อาชีพ consultant คือสิ่งใด?

ปัญหาจะเกิดทุกครั้งเมื่อมีคนถามว่า “ทำงานอะไรอยู่ตอนนี้” พอบอกว่าเป็น “consult” เกือบ 100% ที่คนฟังจะทำหน้างงๆ หยุดคิดนิดนึง แล้วถามต่อว่า “มันคืออะไรล่ะ?!?” ก็นั่นสินะ มันคืออะไรกันแน่

ให้ตอบตรงๆคือตอนสมัครงานไป ก็ไม่รู้เหมือนกันว่ามันคืออะไร รู้แต่ว่าได้ใช้ภาษาอังกฤษ ไม่ต้องเขียนโปรแกรม บริษัทค่อนข้างมีชื่อเสียง แล้วก็ทำไม่นานเพราะจะไปเรียนต่อเร็วๆนี้ เลยก็ไม่ได้ใส่ใจเหมือนกันว่าจะต้องไปทำอะไร ด้วยโชคหรืออะไรก็ตามทำให้ผ่านสัมภาษณ์ 3 รอบเข้าไปได้ (ตอนนั้นคิดว่าจะสัมภาษณ์อะไรกันหนักหนา มีรอบหนึ่งสัมภาษณ์แล้วหายไปหลายเดือนจนคิดว่าไม่น่าจะได้แล้ว) แล้วก็เข้าไปเริ่มงานแบบงงๆ

เวลาพ่อแม่ถามว่า “มันคืองานอะไร” ฉันก็จะอธิบายสิ่งที่ทำอยู่ ณ ตอนนั้น ซึ่งเหมือนเป็นแค่กิจกรรมหนึ่ง ยังไม่ใช่ภาพรวมหรือนิยามของอาชีพนี้ พอถามใหม่ คำตอบก็จะเปลี่ยนไปทุกครั้งจนคนถามงง ฉันก็งง ไม่รู้จะอธิบายยังไงให้เข้าใจ อาจจะเพราะ ฉังเองก็ไม่เข้าใจสิ่งที่ตัวเองทำอยู่เหมือนกัน

จุดเปลี่ยนอยู่ที่ ตอนนั้นไปออกกำลังกายที่ฟิตเนสกับเพื่อนๆ คนหนึ่งเป็น Quality Assurance (QA) อยู่ Microsoft บริษัทที่ใครๆก็รู้จัก อีกคนเป็น programmer อยู่ Thomson Reuter พี่ที่เจอกันในคลาสออกกำลังกายบ่อยๆ ถามว่าน้องๆทำงานอะไรกันอยู่ เข้าพล็อตเดิม

พี่:     น้องเจนทำงานอะไรจ้ะ
ฉัน:   เป็น consult ค่ะพี่
พี่:     (อึ้ง จนรู้สึกได้) อ๋ออออ (ด้วยความไม่เข้าใจ แล้วหันไปถามเพื่อนๆที่เหลือ) น้อง A กับ B ล่ะ
A:     ผมอยู่ Microsoft ครับ
B:      ผมเป็น Programmer
พี่:      ต๊ายยย เก่งจังเลย เด็กสมัยนี้ (สีหน้านางปลื้มมาก)
ฉัน:   (ยืนอิจฉาอยู่เงียบๆ)

วันนั้นเลยกลับมา นั่งคิดคำนิยามให้งานตัวเองอยู่คนเดียว เพื่อที่จะเอาไว้ใช้อธิบายคนทั่วไปให้เข้าใจสิ่งที่ตัวเองทำ จากการทดลองมาแล้วหลายสิบครั้ง พบว่าคำอธิบายนั้น จะได้ผลเมื่อยกตัวอย่างประกอบไปด้วย

นิยามอาชีพ consultant ของฉัน (จากประสบการณ์ทำงาน 2 ปี) คือ

งาน consult คือการให้คำปรึกษา แก้ปัญหาให้ลูกค้าในเรื่องต่างๆ สากกะเบือยันเรือรบ เช่น เวลาบริษัทใดๆจะขึ้นระบบใหม่ ขยายสาขา คิดกลยุทธ์ทางด้าน IT หรือปรับโครงสร้างองค์กร ฯลฯ แล้วเผอิญว่าไม่มีความเชี่ยวชาญ ความรู้ ประสบการณ์ (พูดตรงๆคือไม่เคยทำ ทำไม่เป็น  หรือต้องการคนช่วย) ก็จะมาจ้างเหล่า consult ไปให้คำปรึกษานั่นเอง

เคยไปถามเจ้านายเกี่ยวกับเรื่องนี้ เขาอธิบายโดยเปรียบเทียบอาชีพเรากับหมอ ลูกค้าคือคนป่วยที่เดินมาหาหมอ พร้อมบอกอาการ คนเป็นหมอห้ามเชื่อทันที  ต้องวินิจฉัยโรคก่อน แล้วค่อยจ่ายยา ให้คำแนะนำที่ถูกต้องกับคนไข้ ถ้าเปรียบเทียบกับอาชีพ consult คือ ลูกค้าจะบอกสิ่งที่ต้องการมา ศัพท์ในวงการคือ “solution” ที่อยากได้ เช่น อยากซื้อระบบ IT ใหม่ เพราะของเก่ามันกากเกิน ใช้เวลานานกว่าจะออกรายงานให้ผู้บริหารได้ อยากให้ทางเราช่วยเก็บ requirement ให้หน่อย แต่พอเข้าไปดูจริงๆแล้ว มันอาจจะเป็นที่กระบวนการการทำงาน เช่น พนักงานพิมพ์ข้อมูลออกมาให้หัวหน้าเซ็นอนุมัติ 7 ทอด ก่อนเอามาออกเป็นรายงานได้ เป็นต้น ดังนั้นเวลาให้คำแนะนำ ก็ต้องบอกลูกค้าให้ไปแก้ที่กระบวนการการทำงาน ไม่ใช่ตัวระบบ

งาน consult มันก็มีหลายแบบ เอาแบบที่เราจัดเอง ก็ตามนี้

1. Strategy House:
   บริษัทที่ดังๆที่พูดชื่อขึ้นมาแล้วใครๆก็นึกออก คือ Mckinsey & Company, Boston Consulting Group (BCG) พวกนี้ในความคิดของฉันจะเป็นพวก fly high ให้คำปรึกษาระดับกลยุทธ์โดยรวมของบริษัท (corporate strategy) โจทย์ของพวกเค้าจะกว้างเป็นมหาสมุทร เช่น ทำยังไงให้บริษัทมีกำไรเพิ่มขึ้น 20% ในอีก 3 ปีข้างหน้า (=..=) ขอทำจมูกบานแป๊บ ดังนั้นคนที่ทำงานบริษัทเหล่านี้ส่วนใหญ่จะเป็นอัจฉริยะกลับชาติมาเกิด จบ MBA มาจากมหาวิทยาลัย top 10 ของอเมริกา อังกฤษ บลาๆ ค่าตัวแพงลิบ จ่ายค่า consult ทีเป็นเลข 9 หลัก เงินเดือนของ consultant เหล่านี้จะอยู่ที่หลักแสน (เรทเดียวกันทั่วโลก ดังนั้นทำงานที่เมืองไทย ย่อมเก็บเงินได้มากโขกว่าทำงานต่างประเทศ เพราะค่าครองชีพต่ำกว่า) แต่ก็ทำงานหัวขวิดไปตามๆกัน
2. Big 4:
   PwC, Deliotte, KPMG, E&Y 4 บริษัทนี้มี service แบ่งเป็น audit (ตรวจสอบบัญชี), tax (ให้คำปรึกษาด้านภาษี), advisory (หรืองาน consult) ที่แข่งกันจริงน่าจะเป็นฝั่ง audit หรือตรวจสอบบัญชีมากกว่า เพราะงาน  consult บางที่ก็ยังไม่มีแบบเต็มรูปแบบ บริษัทเหล่านี้จะทำระดับ operation ละเอียดมากกว่า เฉพาะเจาะจงมากกว่ากลุ่มแรก ค่าตัวก็ลงตามไปด้วย ที่คิดลูกค้าอาจเป็นประมาณ 7-8 หลักหรือมากกว่า ทำงานจนสมองจะกระเซ็นออกมาเหมือนกัน
3. Consultant + Implementer 
   ส่วนใหญ่จะเป็นด้าน IT เช่น Accenture,  IBM, บริษัท SAP consulting ต่างๆ บริษัทพวกนี้จะให้คำปรึกษา พร้อมทั้งติดตั้งระบบให้ด้วย (คือคิดให้ทำให้เสร็จสรรพ ในขณะที่ 2 กลุ่มบนจะคิดให้อย่างเดียว บริษัทต้องเอาไปทำต่อเอง) ไม่ต้องบอกว่างานน่าปวดหัวและหนักจนขนหัวลุก ใช้ชีวิตอยู่ในบริษัทตัวเองหรือบริษัทลูกค้าอย่างต่ำ 12 ชั่วโมง พนักงานในบริษัทเหล่านี้ เวลากลับบ้านที พ่อแม่อาจจะถามว่า “หนูมาหาใครหรอจ้ะ” ก็เป็นได้
4. Other Specialist:
   เชี่ยวชาญเฉพาะด้านใดด้านหนึ่ง เช่น Hay Group จะให้คำปรึกษาในด้านการจัดการทรัพยากรบุคคล (HR) อย่างเดียว ก็มี

เดี๋ยวนี้ฉันสามารถทำให้คนทั่วไปเข้าใจได้แล้วว่าตัวเองทำงานอะไร เพียงแค่ต้องใช้เวลาในการอธิบายซักหน่อยเท่านั้นเอง 😛